Görüşme, Rusya’nın ülkelere İran’ın nükleer programına yönelik JCPOA kısıtlamalarını sona erdirme çağrısında bulunmasından bir gün önce gerçekleşti. İran Yüksek Ulusal Güvenlik Konseyi (YGK) Sekreteri Ali Laricani, Perşembe günü Moskova’da bir gün geçirdi. Ziyaretinin temel amacı, İslam Devrimi Lideri Ayetullah Seyyid Ali Hamaney’in Cumhurbaşkanı Vladimir Putin’e bir mesajını iletmekti. Ancak taraflar, mesajın içeriği hakkında henüz bir açıklama yapmadı.
Üst düzey görüşmenin tek resmi ayrıntısı, Laricani’nin Telegram kanalında yaptığı açıklamada, iki tarafın ikili ilişkiler, ekonomik iş birliği, bölgesel gelişmeler ve uluslararası ilişkiler de dahil olmak üzere bir dizi konuyu ele aldığını belirtti. Ayrıca, Putin ile önceki görüşmelerinden birinin eski bir fotoğrafını X hesabında paylaştı.
Bu, Laricani’nin Haziran ayında İran’ın en üst düzey güvenlik yetkilisi olmasından bu yana Putin ile ikinci kez yüz yüze görüşmesi. Laricani, İran siyasi sisteminde birçok önemli görevde bulunmuş deneyimli bir devlet adamı. Ancak ülkenin, atandığı ay İsrail ve ABD’ye karşı 12 günlük bir savaşa zorlanmasının ardından, İran’ın siyasi ve uluslararası arenasında daha aktif hale geldi. Trump yönetimi, İsrail’in İran’ın nükleer, sivil ve askeri altyapısını vurmasına yardımcı oldu ve savaşın son günlerinde doğrudan savaşa katıldı.
Görüşme, İran’ın İsrail ve ABD’nin ikinci bir saldırısına karşı savunma hazırlıkları yaptığı bir dönemde gerçekleşiyor. İran, 12 günlük savaş sırasında Rusya dahil müttefiklerinden askeri yardım talep etmedi. Ancak ülke, geçtiğimiz Haziran ayında beklentileri karşılayamayan savunma sistemleri dahil olmak üzere ordusunun bazı eksiklerini gidermeye çalışıyor olabilir. İran hava savunma birimindeki bir komutan, bir ay önce Tehran Times’a yaptığı açıklamada, ülkenin yeteneklerini hızla geliştirdiği bilgisini vermişti.
Doğrulanmamış haberler, İsrail’in Rusya’nın İran’a olası askeri yardımından endişe duyduğunu gösteriyor. Başbakan Netanyahu’nun yakın zamanda yaptığı bir telefon görüşmesinde Putin’e, Rusya’nın İran’a yardım etmesi halinde İsrail’in Ukrayna’ya askeri yardımını artıracağını söylediği iddia ediliyor. Ancak bu haber, daha sonra Tacikistan zirvesinde Netanyahu’nun kendisine İran’la çatışmaya girmeyeceğine dair güvence verdiğini söyleyen Putin tarafından doğrulanmadı. Tehran Times, İranlı siyasi ve askeri yetkililerin Netanyahu’nun mesajını ciddiye almadığını ve her an ikinci bir savaşın patlak verebileceğini öngördüğünü biliyor.
İkinci bir savaşın bu yüksek olasılığı, kısmen Batı’nın diğer konulardaki uzlaşmaz tavrından kaynaklanıyor ve bu da İran üzerindeki baskının artmasına neden oluyor. Ülkenin ekonomisine yönelik kısıtlamaları sıkılaştırmak için E3 (Almanya, İngiltere ve Fransa) geçen ay, 2015 JCPOA anlaşması kapsamında kaldırılmış olan İran’a yönelik BM yaptırımlarını yeniden yürürlüğe koydu. Bu yaptırımların pratik etkileri sınırlı olarak değerlendiriliyor, zira Washington’un 2018’de JCPOA’dan çekilip anlaşmayı bozduğunda İran’a uyguladığı sıkı ambargolardan daha fazlası değil. Ancak bu yaptırımların yürürlüğe girmesi, İran’ın döviz piyasasını çalkantıya sokarak İran riyalinin değerini düşürdü.
İran ve Rusya arasındaki savaş sonrası askeri temasların boyutu henüz bilinmemekle birlikte, Moskova, JCPOA ve başarısız anlaşmanın yankıları konusunda İran’ı tam olarak desteklemiştir. Cuma günü yayınlanan bir açıklamada, Rusya Dışişleri Bakanlığı, 2015 nükleer anlaşmasının bir parçası olarak BM Güvenlik Konseyi’nin 2231 sayılı Kararı ile İran’a uygulanan tüm BM kısıtlamalarının 18 Ekim’de sona ereceğini belirtti. Güvenlik Konseyi’nin İran’ın nükleer programı hakkındaki görüşmeleri daha sonra sonuçlandırması gerektiği vurgulandı; bu sürenin dolmasının ardından Rusya’nın İran ile iş birliği, Ocak 2025’te imzalanan ve bu ayın başlarında resmen yürürlüğe giren kapsamlı stratejik ortaklık anlaşması temelinde, ulusal ve uluslararası hukuk çerçevesinde devam edecektir.
Mona Hojat Ansari
Tehran Times
